DESORIËNTATIE IN TIJD, PLAATS EN PERSOON
Wanneer er sprake is van dementie is desoriëntatie een vaak voorkomend kenmerk. Er wordt onderscheid gemaakt tussen desoriëntatie in tijd en plaats en desoriëntatie van persoon. Dit betekent dat je geen idee meer hebt van tijd en plaats en/of personen niet meer herkent. Desoriëntatie ontwikkeld zich meestal langzaam en wordt erger naarmate de dementie vordert. Meestal ontstaan er eerst problemen met oriëntatie van tijd en plaats en later van personen.
Desoriëntatie kan dus een kenmerk zijn van dementie, het heeft alles te maken met de hersenbeschadigingen in het geheugen en andere delen van de hersenen die bijvoorbeeld verantwoordelijk zijn voor ruimtelijke oriëntatie. Het begint vaak met steeds vaker vergissen in tijd en plaats, bijvoorbeeld de afspraak (tijd) met de dokter wordt vergeten of ze weten niet meer waar ze zich bevinden of waar ze naar toe gaan.
Als je vergeten bent dat je net op de klok hebt gekeken vergeet je ook hoe laat het is. Wanneer je vergeten bent dat je net hebt gevraagd waar je bent, ga je dit weer vragen want je bent vergeten dat je het als gevraagd hebt en bovendien ben je het antwoord ook vergeten. Ook het tijdbesef wordt steeds minder, ochtend en middag worden steeds minder goed onderscheiden, en de buurt, straat en winkels worden steeds minder herkend.
Hoe verder de dementie vordert hoe meer herkenning of besef van tijd en plaats er verdwijnt. Jaargetijden, jaartallen, dag en nacht worden steeds minder uit elkaar gehouden en de weg naar huis wordt vergeten. Dit alles zorgt voor veel verwarring en verdwalen in de 'eigen' buurt en eigen huis niet meer herkennen komt steeds meer voor. Belangrijke data worden vergeten, zoals de verjaardag van partner, trouwdag of vergeten dat ze met pensioen zijn. Klokkijken lukt soms wel maar de afgelezen tijd wordt niet begrepen. Als je vergeten bent dat je net op de klok hebt gekeken vergeet je ook hoe laat het is. Wanneer je vergeten bent dat je net hebt gevraagd waar je bent, ga je dit weer vragen want je bent vergeten dat je het als gevraagd hebt en bovendien ben je het antwoord ook vergeten. Ook inschatten hoe lang iets duurt wordt steeds lastiger en wordt er vergeten wat er kortgeleden gebeurd is.
Desoriëntatie kan logischerwijs veel stress, angst en boosheid opleveren. Wanneer je het idee hebt perse ergens naar toe te moeten gaan, en dan steeds de weg niet kunnen vinden kan heel frustrerend en beangstigend zijn.
Het idee hebben dat je de kinderen uit school moet halen om half vier, en iedereen zegt dat hoeft niet want ze zijn al getrouwd, wordt niet begrepen en kan boosheid en paniek veroorzaken.
In het begin van de dementie kan het (tijdelijk) helpen om op sommige plaatsen duidelijke herkenningspunten aan te brengen, zoals foto’s, namen plaatjes van wc/ badkamer enz.
DESORIËNTATIE IN PERSOON
Ofwel het niet meer herkennen van personen is ook een kenmerk van dementie. Vaak begint het met het niet meer herkennen van de buren, bekende Nederlanders, hulpverleners, huisarts enzovoort. De mensen die het 'laatst' in het leven van mensen met dementie 'gekomen' zijn worden als eerste vergeten. Uiteindelijk kan het ook gebeuren dat ze naaste familieleden niet meer herkennen of door de war gehaald worden met iemand anders, dat kan heel verdrietig en pijnlijk zijn voor naaste familie.
Het kan zijn dat de herkenning op het zicht er niet meer is, maar mensen met dementie voelen vaak wel de emotionele band die er geweest is. In die zin “herkennen” ze partner, kinderen enz. wel door middel van die emotionele band. (dit gaat vaak niet op voor mensen met FTD)
Ook zichzelf herkennen ze niet op een foto van nu, soms wel wanneer je een foto laat zien van hun kindertijd.
Dan is gelijk ook duidelijk in welke “tijd” ze zich bevinden in hun beleving. Vaak worden oude foto’s van ouders wel herkend. Die “plaatjes” zitten het langst nog in hun geheugen. Hoe verder terug in de tijd, hoe meer ze nog herkennen. Tot dit uiteindelijk ook verdwijnt.
© Mariët de Landmeter