Wanneer gevraagd wordt, wat is dementie? dan is daar eigenlijk geen kort en eenvoudig antwoord op te geven. Wanneer je aan tien mensen de vraag zou stellen wat het eerste is wat in hen opkomt als het over dementie gaat, er grote kans is dat er tien verschillende antwoorden op gegeven worden.  Dat komt omdat er heel veel verschillende vormen zijn van dementie, het verloop, de beleving van de dementie en de uitingsvorm van dementie, per persoon kunnen verschillen. Maar ook welke ervaring en of bekendheid iemand heeft met en over dementie, zullen deze verschillende antwoorden gegeven worden. 

Wanneer het over dementie gaat is één van de eerste dingen waar aan gedacht wordt, het verlies van geheugen, vergeetachtigheid. Helaas is dat lang niet het enige wat er ontstaat bij dementie. Wanneer er alleen wat vergeetachtigheid zou ontstaat is er geen sprake van dementie. Er moet meer aan de hand zijn wanneer er gedacht wordt aan dementie.

Naast geheugen problemen kan er bij dementie afasie optreden. Afasie betekend a=niet, fasie=spreken. Er wordt ook wel gezegd, mensen met dementie worden minder talig. Ze krijgen moeite met praten, ze lijken steeds minder woorden tot hun beschikking te hebben en ze begrijpen taal steeds minder. Ze gaan praten in korte zinnen en vreemde zin constructies. Het wordt voor hen steeds moeilijker om dingen onder woorden te brengen of te begrijpen wat anderen zeggen.

Apraxie is het onvermogen om doelbewuste handelingen te verrichten in de juiste volgorde en/of niet meer weten welke beweging hoort bij een bepaald voorwerp. Precies weten wat er gezegd wordt en ook weten welk voorwerp het is wat er getoond wordt, maar niet meer weten welke handeling hierbij hoort. Handelingen die reflexmatig, of zonder er bij na te denken uitgevoerd worden, kunnen vaak nog wel. Zoals hand voor de mond bij hoesten, of krabben op je hoofd wanneer het jeukt. In sommige gevallen kunnen mensen met apraxie een handeling wel direct nadoen, nabootsen op het moment zelf. Wanneer dezelfde handeling gevraagd wordt zonder voorbeeld, lukt het niet.

Dan is er nog een kenmerk van dementie wat regelmatig voorkomt en dat is Agnosie. Ook deze aandoening wordt veroorzaakt door een niet aangeboren hersenletsel. Bij mensen die Agnosie hebben werken de zintuigen, horen, zien, voelen, ruiken en proeven goed, alleen kunnen ze dingen zoals voorwerpen, vormen, kleuren, gezichten, teksten en muziek niet meer herkennen en/of plaatsen op basis van hun zintuigen. Ze kunnen zich dingen niet herinneren(er van overtuigd zijn iemand of iets nog nooit te hebben gezien, de herinnering is weg) en of associëren.

Een ander verschijnsel wat vaak voorkomt bij dementie zijn oordeel en kritiek stoornissen. Hierbij moet worden gedacht aan het beoordelen van situaties en het kritisch kijken naar jezelf en je gedrag. Mensen met dementie gaan het vermogen missen zich te schamen voor de vreemde dingen die ze doen. Dit wordt ook wel decorumverlies genoemd. Initiatiefverlies De meeste mensen, met 'gezonde' hersenen komen vanuit zichzelf toe aan het ondernemen van activiteiten. Hier is initiatief voor nodig. Bij mensen met dementie verdwijnt dit initiatief vaak waardoor ze dus niet meer vanuit zichzelf tot activiteiten komen, “in beweging” komen.

Bij sommige vormen van dementie vallen als eerste de veranderingen in gedrag en persoonlijkheid op. Dit is vooral het geval bij Frontotemporale Dementie, kortweg (FTD), maar het komt ook voor bij vasculaire dementie, het is daar maar net in welk gebied de “schade” zit en Lewy Body dementie. Bij FTD is het vaak ook een gebrek aan emotie/gevoel en een onvermogen tot het tonen van empathie. Dat komt voornamelijk door de “schade” in de frontaal kwabben en de temporale kwabben van de hersenen. Frontale kwabben zijn verantwoordelijk voor onder andere: plannen, initiatiefnemen, persoonlijkheid/karakter. Temporale kwabben zijn onder andere verantwoordelijk voor emotionele herinneringen en emotionele belevingen.

Wanneer er sprake is van dementie is desoriëntatie een vaak voorkomend kenmerk. Er wordt onderscheid gemaakt tussen desoriëntatie in tijd en plaats en desoriëntatie van persoon. Dit betekent dat je geen idee meer hebt van tijd en plaats en/of personen niet meer herkent. Desoriëntatie ontwikkeld zich meestal langzaam en wordt erger naarmate de dementie vordert. Meestal  ontstaan er eerst problemen met oriëntatie van tijd en plaats en later van personen. 

Wanneer er sprake is van dementie kan het voorkomen dat er problemen ontstaan bij het waarnemen. Niet alleen bij het zien maar het komt ook voor bij alle andere zintuigen. Zien, horen, ruiken, proeven en voelen.

Bij dementie is een vermindering van mobiliteit een veel voorkomend kenmerk. Bij het ouder worden is dat vaak ook een natuurlijke vermindering, ouderdom komt tenslotte met gebreken. Maar ouder worden is niet de enige oorzaak van verminderen van mobiliteit bij dementie.  

Wanneer er sprake is van dementie zal er hoe verder het proces vordert, steeds minder sprake zijn van wederkerigheid en gelijkwaardigheid in relaties tot mensen met dementie. Zeker wanneer het een partner betreft is dit een heel moeilijk gegeven. De voorheen vanzelfsprekende dingen, bijvoorbeeld aan één woord genoeg hebben om elkaar te begrijpen, of empathisch zijn, meelevend en een luisterend oor bieden, zullen steeds meer verdwijnen.